BA SON CORPORATION
Một sự kiện mang tính biểu tượng của giai cấp công nhân đã diễn ra tại Ba Son vào ngày 04/8/1925, và thời điểm đó cũng được chọn làm ngày truyền thống Ba Son. Suốt hơn 95 năm qua, tinh thần của những người thợ Ba Son trong cuộc đấu tranh năm đó đã trở thành ngọn lửa hun đúc tinh thần cho giai cấp công nhân, kiên cường trong phong trào đấu tranh giành chính quyền cách mạng, sáng tạo trong lao động để xây dựng đất nước như hôm nay.
Vào cuối thế kỷ XIX, sau khi xâm chiếm được nước ta, thực dân Pháp đã tiến hành chính sách khai thác thuộc địa, xây dựng nhiều nhà máy xí nghiệp tập trung vào các ngành như đường sắt, hầm mỏ, xí nghiệp... Trong giai đoạn này giai cấp Công nhân Việt Nam được hình thành và phát triển với số lượng ngày càng tăng. Trước sự áp bức bóc lột của Thực dân Pháp, Giai cấp công nhân đã tập hợp lại với nhau lập ra các tổ chức nghiệp đoàn, công hội để đấu tranh bảo vệ quyền lợi của mình trên khắp cả nước.
Công hội Ba Son hình thành cuối năm 1920 là tổ chức công hội đầu tiên - là tổ chức công đoàn sơ khai trong phong trào công nhân Việt Nam, do người thợ máy Tôn Đức Thắng sáng lập. Hội có mục đích chống Đế quốc, làm chính trị, tuy chưa có văn bản quy định điều lệ hoạt động. Mục đích của Hội lúc đó là “tương trợ nhau, đấu tranh bênh vực quyền lợi cho công nhân, đấu tranh chống đế quốc tư bản”. Kinh phí của Hội do anh em hội viên đóng góp, tùy theo khả năng, thường mỗi tháng góp một ngày lương trở xuống. Hội hoạt động chủ yếu ở khu vực Sài Gòn - Chợ Lớn. Vì có mục tiêu đấu tranh đúng đắn phù hợp với nguyện vọng của công nhân, lao động lúc đó nên Hội ngày một phát triển. Đến năm 1925 Hội có trên 300 hội viên. Mặc dù phải hoạt động bí mật, tổ chức Công hội vẫn đi sát cuộc sống của công nhân, lao động. Nhờ vậy, nó đã góp phần thúc đẩy phong trào đấu tranh của công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn. Trong những năm đầu mới thành lập, đến năm 1924-1925, Công hội trở thành linh hồn của các phong trào đình công, bãi công mang tính chất đấu tranh cách mạng của nhân dân trong cả nước.
Hình ảnh về công nhân làm việc tại Xưởng Ba Son đầu thế kỷ XX
Vào năm 1925, trước tình hình đấu tranh cách mạng của nhân dân Trung Quốc đang sôi sục ở Quảng Châu, các nước đế quốc phương Tây rắp tâm can thiệp, chúng đưa lực lượng Hải quân đến trấn áp các cuộc đấu tranh của nhân dân Trung Quốc ở những vùng tô giới. Lực lượng Hải quân Pháp tham gia chiến dịch với 1 hạm đội gồm 3 chiến hạm: Jules Ferry, Le Maine và Jules Michelet. Hạm đội này do chiếc tàu tuần dương thiết giáp Jules Michelet chỉ huy.
Trên đường đi, tàu Jules Michelet đã có hiện tượng hư hỏng, phải vào sửa chữa tại Ba Son, Sài Gòn. Nắm được nguồn tin quan trọng này, Tôn Đức Thắng lập tức thông báo cho các hội viên Công hội ở Ba Son và bàn biện pháp tổ chức đấu tranh. Được sự chỉ đạo của đồng chí Tôn Đức Thắng, một ban lãnh đạo đình công được tổ chức để giải quyết mọi công việc, gồm các đồng chí Lê Văn Lưỡng, Nguyễn Văn Nghi (tức Ba Nghi), Tăng Văn Tư (tức Tư Nghĩa, Tư Kho hay Tư Ốm), sau đó thêm đồng chí Nguyễn Văn Năm. Lúc bấy giờ, Ba Son là xưởng duy nhất ở Đông Dương mà công nhân được hưởng quy chế ngày làm 8 giờ, lương tháng, lương ngày đều cao hơn các nơi khác, cho nên vận động bãi công ở đây rất nguy hiểm, lại rất khó. Nhưng ngoài cách bãi công thì không còn cách nào giam chân đội tàu chiến Michilet của Pháp. Như vậy, cuộc đấu tranh về cơ bản có tính chất chính trị, nhưng khẩu hiệu chính trị không được nêu lên, chỉ nêu lên những yêu sách kinh tế, làm như vậy mới tập hợp được toàn thể công nhân viên chức tham gia.
Tại Xưởng Ba Son, ngày 3-8 đến kỳ phát lương, Giám đốc Courthial đã buộc anh em phải làm tới 17 giờ 30 phút, bỏ lệ cũ là làm việc đến 17 giờ đã được quy định bằng văn bản của Chính phủ. Anh em công nhân phản đối quyết liệt. Nhân việc tàu Michelet đến đây sửa chữa, toàn thể anh em công nhân thợ Ba Son tuyên bố bãi công. Ban lãnh đạo đình công đưa kiến nghị lên Giám đốc đòi giải quyết các yêu sách:
- Tăng 20% lương cho tất cả công nhân.
- Phải gọi lại số thợ bị đuổi việc trong các cuộc đình công trước đây trở lại làm việc.
- Ngày lĩnh lương phải cho công nhân nghỉ trước nửa giờ như thường lệ.
Sáng sớm ngày 4/8/1925, Công nhân Ba Son dưới sự lãnh đạo của Công hội Ba Son bắt đầu của cuộc đình công lịch sử, khi tiếng còi tầm hú vang gọi thợ làm việc, trong xưởng hầu như vắng teo. Chủ, cai xếp và một số thợ ăn lương tháng ngơ ngác. Giám đốc của xưởng Ba Son là Courthial sau đó đã dùng nhiều biện pháp: hăm dọa, dụ dỗ, mua chuộc,… những người đại diện cho công nhân. Ông hy vọng rằng cuộc đình công này cũng như các cuộc đình công trước, sau vài ngày không có lương ăn là công nhân sẽ đi làm việc. Nhưng cuộc đình công đã kéo dài từ 5 đến 6 ngày mà vẫn không thấy công nhân trở lại làm việc. Để ủng hộ cuộc đấu tranh của anh em hãng Ba Son, hàng vạn công nhân, viên chức của Sài Gòn, Chợ Lớn, Gia Định đã quyên góp gạo, tiền giúp đỡ cuộc đình công.
Một phần là cần phải sửa chữa chiến hạm cho sớm để kịp chiến dịch, một phần bị cấp trên khiển trách, đe dọa, Ban Giám đốc xưởng Ba Son buộc phải nhượng bộ và điều đình với Ban lãnh đạo cuộc đình công, chấp nhận tăng 10% lương cho công nhân và bỏ lệnh cắt 15 phút làm bù ngày lĩnh lương.
Cuộc bãi công chấm dứt thắng lợi. Anh em công nhân chuyển sang hình thức lãn công, kéo dài thời gian sửa chữa chiến hạm. Mãi đến ngày 28/11/1925, chiến hạm Jules Michelet mới rời xưởng Ba Son khi bị giam ở đây 3,5 tháng. Và khi nó lên đường sang Trung Quốc thì cuộc dấu tranh của công nhân và thủy thủ bên đó đã kết thúc thắng lợi.
Cuộc đình công, bãi công của công nhân Ba Son đã giành được thắng lợi hoàn toàn sau gần 4 tháng đấu tranh bền bỉ, kiên quyết, khéo léo và sáng tạo. Đây là một cuộc đình công lớn đầu tiên của công nhân Nam Kỳ và công nhân cả nước trong thời điểm đó. Tiếng vang của cuộc đấu tranh này đã vượt ra ngoài phạm vi quốc gia đến với phong trào cách mạng vô sản và công nhân thế giới.
Từ năm 1975, sau khi đất nước thống nhất, công nhân Ba Son nói riêng và công nhân Việt Nam nói chung đã không ngừng nỗ lực, ra sức sáng tạo, đóng góp vào sự phát triển của đất nước cho đến ngày nay
